OUDSTE VERMELDING van onze NAAM
 

In het familieblaadje van de vereniging Afstammelingen van Dun d.d. juli 2017 (nr.61) verscheen een uitgebreid artikel over de betekenis van de naam DUN (DUNUM) volgens de Franse etymologen in de 19de en 20ste eeuw.

Hierin zagen we onze stelling bevestigd dat de plaatsnaam DUN (in het Gallo-Romeins DUNUM) uiteindelijk de betekenis had van “een versterkte plaats”.

Toen ikzelf meer dan 20 jaar geleden met die optie voor de dag kwam werd die over het algemeen nogal meewarig aangehoord. 

Zolang de taalspecialisten geen sluitend bewijs konden voorleggen van hún standpunt, waarbij zij stelden dat de naam van het gehucht Dun zou verwijzen naar een duin (=zandheuvel), vond ik dat de twee veronderstellingen op zijn minst evenwaardig waren. Dit vooral omdat er in gans het Nederlands en Noord-Frans taalgebied nergens een (van)Dun-naam gesignaleerd kon worden die afstamde van het woord duin of die hiernaar evolueerde. (zie hiervoor de andere artikels in deze rubriek).

​

De laatste tijd zien we meer en meer dat ook Germanisten de mening zijn toegedaan dat onze plaatsnaam zou voortkomen uit “het Keltische woord DUN”.  Interessant hierbij is de laatste bewerking in “Wikipedia” (d.d. 23 januari 2021) onder: “DUN–een Buurtschap in de gemeente Hilvarenbeek”.

Nu is niet alles wat bij Wikipedia staat evangelie. Regelmatig verschijnen er goedbedoelde artikels die toch niet volledig vrij zijn van fouten. Wat betreft mijn eigen zienswijze over onze naam heb ik me er nooit toe laten verleiden om daarin een bijdrage te plaatsen. De huidige commentaar aangaande de naam DUN, werd echter klaarblijkelijk geleverd door taalkundige experten, en is dus zeker waardevol.

Voor de eerste maal vermeldt men hier uitdrukkelijk: “Dun zou niet rechtstreeks afgeleid zijn van duin, maar van Daun, zoals de plaats Daun in de Eifel, dat wordt verklaard als het Gallo-Romaanse dunum ‘heuvelfort, burcht’.*

ook volgens dr. Marlies Philippa "heeft dune de betekenis van heuvel(fort) maar kan het woord van Keltische oorsprong zijn"*

*http//etymologiebank.ivdnt.org/trefwoord/dun2

**www.etymologie.nl/trefwoord duin.

​

Boven de voornoemde Wikipediatekst kan men lezen: "dat de naam Dun al voorkomt in een oorkonde uit 1223, waarin Bartholomeus, de abt van de abdij van Echternach, de schenking van de kerk te Alphen aan de abdij van Tongerlo bevestigt. Godefridus de Dun (decanus) is getuige."

​

De tekst van deze oorkonde werd door mezelf in 2002 ontdekt in een uitgave van de "Oorkonden van de Abdij van Tongerloo", die zich bevond in het Rijksarchief van Antwerpen. Nadat ik in 2003 de befaamde naamkundespecialist professor dr. Frans Debrabandere hierop attent maakte, én op het bestaan van onze van Dun-stam, werd hiervan zowel door hem als door andere etymologen in hun publicaties gewag gemaakt.

Is 1223 wel de oudste vermelding ?

Vraag is nu echter of “Godfridus de dun, decanus”, zoals hij letterlijk in de oorkonde wordt aangeduid, wel enige verwantschap had met onze voorouders. Zo niet kunnen we “slechts” teruggaan tot het jaar 1340.

​

Zowel volgens het aangehaalde artikel van Wikipedia als volgens het artikel van Ton van Dun in zijn stamboomboek “De Dunse en Alphense Familie VAN DUN” p.42-44, verwijst het woord decanus niet zozeer naar een ‘kerkelijke deken’, maar zou het veeleer een omschrijving zijn voor een belangrijk ambtenaar. Daarbij vermeldt Ton ook “wanneer in 1232 abt Reinerus van Echternach de kerk te Alphen beleent aan de abt van Tongerlo, de getuige hiervan is: “domnus Godefridus decanus”, en “Domnus is hier gelijk aan dominus (heer) wat in de middeleeuwen het woord was voor ridder”.

Vermoedelijk gaat het hier om dezelfde persoon als in 1223.  Ton wijst er in zijn artikel ook op “dat de abdij van Echternach functionarissen in Alphen in dienst had die belast waren met de beheersorganisatie en die veelal zouden behoord hebben tot de regionale adel”. Hij meent ook dat, “zoals professor Bijsterveld pretendeert, een tweetal families in Alphen, nl. Van Alphen en Decanus, tussen 1175 en 1215 inbreuk maakten op de rechten en de bezittingen van de abdij van Echternach. Daarbij blijken verschillende leden van de familie Decanus van oudsher domeinbeambten van de abdij van Echternach geweest te zijn.”

Toch moeten we nog tot 1281 wachten voor er een Dun-naam terug opduikt in de oorkonden van onze regio.

Het betreft een oorkonde van 28 oktober “waarin Jan van Dun, gehuwd met Katherine, dochter van Willem Bonte een renteleen van 18 pond klein Leuvense munt per jaar uit zijn cijns krijgt en de opbrengst van de gruit (kruid bij het bierbrouwen) te Breda ter voldoening van 200 pnd Leuvens, die destijds door Hendrik V, heer van Breda, aan Willem Bonte verschuldigd waren…”.

Al zijn er volgens Ton heel wat aanwijzingen dat de familie Decanus identiek zou geweest zijn aan de Alphense familie Hoffstade/van Dunne dan kon hij dit toch niet met zekerheid vaststellen.

Pas omstreeks 1370 vinden we een vermelding van een ‘echte’ van Dun in de Alphense tak: namelijk Goswijn van Dunne, zoon van Jan Hoffstadens (°ca 1340 en gehuwd met N.N. Coenwout).

Ook in de Goirlese tak gaan we terug tot ca 1340.

​

de DUNE(DUNA) – van DUN

Het feit dat de naam van Dun, toen niet in onze regio, maar in het Eifelgebied, zowel in zijn Latijnse- als in zijn Duits-Dietse vorm, al veelvuldig voorkwam, roept onwillekeurig de vraag op of Godfridus de Dun wel een lid was van onze van Dun-familie, dan wel of hij een ambtenaar was uit/in Echternach.

​

Zelfs indien niet, dan nog kunnen we niet om het feit heen dat onze familienaam reeds meer dan tweehonderd jaar eerder in voege was in het Eifelgebied. Strictu sensu dienen we de oudste vermelding van onze naam dus (onafgezien van enige verwantschap) in die periode te situeren. Vraag blijft nu: hoever kunnen we hier teruggaan en in hoever was die familienaam toen werkelijk in voege ?

Tijdens mijn opzoekingen voor Het eerste Dunboek, 2001, vond ik (nogmaals) in het Rijksarchief in Antwerpen de zowat oudste van Dun-namen in de Eifelregio.

De vroegste vermelding vond ik in 1107: het ontstaan van  de stad Daun, genoemd naar de nabijgelegen burcht van de Herren von Daun, met in 1128 Henri de Daun, dite de Dune die toen het erfelijk maarschalkschap kreeg van de graaf van Luxemburg  (zie hoofdstuk GRAVEN von Dun - von D(h)aun).

​

Aangezien ik toen nog geen aanwijzingen had van enige onderlinge beïnvloeding tussen de Eifelstreek en onze regio heb ik daar toen ook niet verder naar gezocht.

In juni 2003 echter bracht ik, geïntrigeerd door de van Dun-namen in de regio van Daun, een vakantie door in deze schilderachtige streek.  Op zoek naar de geschiedenis van het stadje Daun kwam ik terecht in het Rijksarchief van de stad Trier, waar ik fotokopies nam van een aanzienlijk deel van het 168 blz. tellende folioboek Urkundenbuch der Familien von Dune (Daun) van Johann Dün, uitgegeven in 1909.

Gelet op de huidige link met deze regio heb ik in dit werk de oorkonden nagekeken tot en met 1340.Hierbij was ongeveer 280 maal sprake van de naam van Dun, ofwel in de Latijnse taal, ofwel in het vroeg-Duits (Duits-Diets).

 

In de oudst vermelde oorkonde, d.d. 10 oktober 1028, doet aartsbisschop Pilgrim van Keulen een schenking aan de abdij Brauweiler  van vijf hoeven nabij Altenrath en een hof met aanhorigheden in Keulen, voorheen eigendom van Wicelinus de Duna {wschl. geboren omstreeks 1000 v.Chr.}.

​

Tussen 1028 en 1256 werd de Latijnse benaming de Duna of de Dune vermeld, respectievelijk 26x en 37x. Daarnaast ook enkele afwijkingen w.o. 2x de Dunis en 1x de Dunes, vermoedelijk te wijten aan een verkeerde interpretatie van de in oude geschreven teksten veelvuldig voorkomende naar beneden wijzende krul van de letter n op het einde van een woord. Verder 1x de Duona, 1x de Douna, 1x de Thuna, 1x de Dun.

​

Vanaf 1256 tot 1340 komt de Duits-Dietse benaming systematisch aan bod. Terwijl we nog 41x de Latijnse naam aantroffen, kwam von Dune(a) 115x ter sprake en van Dune(a) 48x. Daarbij nog een tiental varianten zoals van Dunen, van Dunn, van Dhun.

​

Vanaf 1517 treffen we in het Urkundenbuch nog overwegend de namen

van Dune en von Dune aan, terwijl vanaf 1533 de naam von D(h)aun systematisch ingang vindt. Dit strookt volledig met de melding van de auteur die op blz. VIII van zijn Einleitung schrijft dat in de loop van de 16de eeuw de uit Zuid-Duitsland stammende Trierse bisschoppen de oude naam Dune, Düne, vervingen door het Hoogduitse Dhaun, Daun.

​

In tegenstelling hiermee bleven de Grafen von Manderscheidt-Blankenheim zich tot aan het uitsterven van hun familietak in 1780 omschrijven als Herr zu Thun. Een bevestiging hiervan kunnen we vinden op de website van de Bielefelduniversiteit-Duitsland waar men Daun omschrijft als “stad in de Eifel bij Trier, in het jaar 933 "Dune" genoemd. Later krijgt zij de namen Dhune, Dhaun naar het Keltische dunum, een versterkte plaats, kasteel”  cf.:https://www.unibielefeld.de/lili/personen/useelbach/STUD/wochentage.pdfv

​

AANVULLEND:

in Het Dunste Bladje van mei 2014 (nr.51) schreef ik over een andere niet-verwante van Dun-familie, (d' Aspremont & van Dun) afkomstig uit Dun-sur-Meuse, gelegen in het Franse departement Verdun. Hiervan berichtten we toen dat Adelon van Dun in 1081 burchtheer was,  Intussen weten we nu dat diens vader Alof van Dunn/de Dun aldaar geboren werd omstreeks 995 (zie ook het desbetreffende hoofdstuk op deze website).

​

Al bij al kunnen we nu zonder overdrijven beweren dat onze naam (wat niet hetzelfde is als onze stam) meer dan 1000 jaar is.